Στις 21 Δεκεμβρίου του 1891, στο Σπρίνγκφιλντ της Μασαχουσέτης των ΗΠΑ, ο καθηγητής φυσικής αγωγής Τζέιμς Νέισμιθ κατέγραψε τους 13 επίσημους κανονισμούς ενός νέου αθλήματος που ο ίδιος ονόμασε “basketball” και που έμελλε να εξελιχθεί σε ένα από τα δημοφιλέστερα σπορ σε όλο τον κόσμο. Ο Νέισμιθ (6 Νοεμβρίου 1861 – 28 Νοεμβρίου 1939) γεννήθηκε στο Ράμσεϊ της επαρχίας Οντάριο του Καναδά. Οι γονείς του ήταν Σκωτσέζοι μετανάστες και δούλευαν στα ορυχεία της περιοχής. Από μικρός ασχολήθηκε με τον αθλητισμό και συγκεκριμένα τη γυμναστική, το λακρός (καναδέζικο άθλημα) και το αμερικάνικο ράγκμπι. Αργότερα σπούδασε Φυσική Αγωγή στο Μόντρεαλ και αφοσιώθηκε στην γυμναστική σε επίπεδο πρωταθλητισμού. Στην τελευταία χρονιά των σπουδών του ανακηρύχθηκε καλύτερος γυμναστής ανάμεσα σε όλα τα αμερικανικά πανεπιστήμια.

Αφού αποφοίτησε, μετακόμισε στις ΗΠΑ και εργάστηκε ως καθηγητής στο YMCA International Training School (στο Σπρίνγκφιλντ της Μασαχουσέτης), ένα ιδιωτικό κολέγιο ειδικευμένο στην αθλητική ιατρική, την φυσική αγωγή, την φυσιολογία και την βιομηχανική. Το 1891 οι υπεύθυνοι του κολεγίου ανέθεσαν στον Νέισμιθ την δημιουργία ενός παιχνιδιού που δεν θα απαιτούσε μεγάλη έκταση, δεν θα ήταν σκληρό και θα μπορούσε να παιχτεί σε κλειστό χώρο. Εκείνη τη στιγμή ο καθηγητής από τον Καναδά δεν μπορούσε να φανταστεί πως η εφεύρεσή του θα γινόταν με το πέρασμα των χρόνων το πιο δημοφιλές άθλημα στον κόσμο που παίζεται σε κλειστά γήπεδα.

Ο Νέισμιθ με φοιτητές-παίκτες του Πανεπιστημίου του Κάνσας

Ξεκινώντας τον σχεδιασμό του καινούργιου παιχνιδιού, ο Νέισμιθ μελέτησε τα πιο δημοφιλή σπορ της εποχής (ποδόσφαιρο, ράγκμπι, λακρός, χόκεϊ και μπέιζμπολ) και κατέληξε ότι το σχέδιο της δερμάτινης μπάλας του ποδοσφαίρου ήταν ιδανικό για αυτό που σκεφτόταν, ενώ πρόσφερε και την μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια για τους παίκτες. Στη συνέχεια είδε ότι η μεγαλύτερη φυσική επαφή γινόταν όταν ο παίκτης έτρεχε με την μπάλα, είτε ντριμπλάροντας, είτε χτυπώντας την (ανάλογα το άθλημα), έτσι αποφάσισε ότι η πάσα θα ήταν η μοναδική επιτρεπόμενη από τους κανονισμούς επιλογή. Τέλος, μείωσε ακόμα περισσότερο την σωματική επαφή, αφαιρώντας από τους παίκτες τη δυνατότητα να προστατεύσουν τον “στόχο”, με την τοποθέτηση αυτού πολύ ψηλότερα από τα κεφάλια τους.

Τα αυθεντικά καλάθια και η πρώτη μπάλα του 1891

Στις 21 Δεκεμβρίου του 1891, ο Νέισμιθ συγκέντρωσε στο κλειστό γυμναστήριο του κολεγίου 18 φοιτητές του, τους χώρισε σε δυο ομάδες των εννιά και τους έστειλε να στερεώσουν στους δυο αντικρινούς τοίχους δυο καλάθια, κοφίνια πιο σωστά, συγκομιδής ροδάκινων. Αμέσως μετά τους μάζεψε στο κέντρο του γηπέδου και τους εξήγησε τους δεκατρείς κανόνες που θα έπρεπε να ακολουθούν στο καινούργιο παιχνίδι. Το μπάσκετ είχε μόλις γεννηθεί. Έναν μήνα αργότερα, στις 15 Ιανουαρίου του 1892, ο Νέισμιθ δημοσίευσε επίσημα τους 13 κανονισμούς και ανακοίνωσε την διεξαγωγή του πρώτου τουρνουά μπάσκετ στο κολέγιο. Οι περισσότεροι από τους πρώτους κανονισμούς, με μικρές παραλλαγές, συνεχίζουν να ισχύουν μέχρι και σήμερα.

Ο Νέισμιθ (στη μέση της μεσαίας σειράς) με την ομάδα μπάσκετ του Πανεπιστημίου του Κάνσας (1923)

Στον αρχικό σχεδιασμό του παιχνιδιού οι παίκτες δεν είχαν δικαίωμα να μεταφέρουν την μπάλα κινούμενοι. Μπορούσαν μόνο να την πασάρουν ακίνητοι. Μετά από κάθε καλάθι, η επαναφορά γινόταν από το κέντρο του γηπέδου. Οι παίκτες έτριβαν συχνά με σκόνη κάρβουνου τις παλάμες τους, ώστε να κρατούν σταθερότερα τη μπάλα. Το 1898 ο Νέισμιθ άφησε την Μασαχουσέτη και μετακόμισε στο Κάνσας, όπου προσελήφθη από το τοπικό πανεπιστήμιο (University of Kansas) ως καθηγητής και πρώτος προπονητής της ομάδας μπάσκετ του κολεγίου. Εκεί οργάνωσε το άθλημά του και δημιούργησε ένα από τα μεγαλύτερα εκπαιδευτικά προγράμματα ανάπτυξής του. Η παράδοση του Κάνσας και η επιρροή του στο αμερικάνικο μπάσκετ έφτασε μέσα από μια θαυμαστή πορεία μέχρι τις μέρες μας με ονόματα όπως ο Forrest “Phog” Allen, ο Dean Smith, ο Adolph Rupp, ο Pat Riley, ο Larry Brown και ο ίδιος ο Michael Jordan.

Ο Νέισμιθ διδάσκει τα μυστικά του μπάσκετ σε νεαρούς μαθητές

Από εκεί και ύστερα τα πράγματα πήραν το δρόμο τους. Το καινούργιο άθλημα εξαπλώθηκε πολύ γρήγορα στις ΗΠΑ και τον Καναδά και κατόπιν στον υπόλοιπο κόσμο. Το 1904, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Σεντ Λούις, το μπάσκετ παρουσιάστηκε ως σπορ επίδειξης και 32 χρόνια αργότερα, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936, εντάχθηκε επίσημα στο πρόγραμμα ως ολυμπιακό άθλημα. Στο Βερολίνο ο Νέισμιθ ανακηρύχθηκε τιμητικά πρόεδρος της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Μπάσκετ και απένειμε τα μετάλλια στις νικήτριες ομάδες του πρώτου ολυμπιακού τουρνουά, όλες από την ήπειρο – πατρίδα του αθλήματος, τη Βόρεια Αμερική (1. ΗΠΑ, 2. Καναδάς, 3. Μεξικό). Το 1976 στο Μόντρεαλ μπήκε και το γυναικείο μπάσκετ στο ολυμπιακό πρόγραμμα.

Μνημείο του Νέισμιθ στο Λόρενς του Κάνσας

Ο Νέισμιθ πέθανε το 1939 και τάφηκε στο Λόρενς του Κάνσας. Από τότε πολλές εκδηλώσεις έχουν γίνει για να τιμήσουν τη μνήμη του ανθρώπου που ανακάλυψε και έδωσε μορφή σε ένα από τα πλέον δημοφιλή αθλήματα σε όλον τον κόσμο. Η κορυφαία όμως αναγνώριση στο έργο του υπήρξε η είσοδός του ως πρώτου “ενοίκου” στο Basketball Hall of Fame, το οποίο δημιουργήθηκε το 1968 στο Σπρίνγκφιλντ και πήρε τιμητικά το όνομά του. Το 2007 μπήκε και στο FIBA Hall of Fame, στην ίδια τελετή που τιμήθηκε και ο Νίκος Γκάλης. Επίσης, το τρόπαιο του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Καλαθοσφαίρισης (Μουντομπάσκετ), φέρει από την πέμπτη του διοργάνωση (1967) τιμητικά το όνομα του Νέισμιθ (Naismith Trophy).

ΟΙ 13 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΜΠΑΣΚΕΤ ΟΠΩΣ ΤΟΥΣ ΔΙΑΤΥΠΩΣΕ Ο ΝΕΪΣΜΙΘ

1. Ένας παίκτης μπορεί να πετάξει τη μπάλα προς οποιαδήποτε κατεύθυνση με το ένα η με τα δυο χέρια.

2. Ένας παίκτης μπορεί να χτυπήσει τη μπάλα προς οποιαδήποτε κατεύθυνση με το ένα η με τα δυο χέρια, ποτέ όμως με τη γροθιά.

3. Ένας παίκτης δεν επιτρέπεται να τρέχει με τη μπάλα στα χέρια. Είναι υποχρεωμένος να την πασάρει από το σημείο, από το οποίο την πήρε.

4. Η μπάλα πρέπει να συγκρατείται μόνο με τις παλάμες η μέσα σε αυτές. Δεν επιτρέπεται η χρήση των χεριών και του σώματος για αυτόν τον σκοπό.

5. Δεν επιτρέπεται το μαρκάρισμα ενός αντιπάλου με τον ώμο, το κράτημά του, το σπρώξιμο, το χτύπημα και η τρικλοποδιά. Την πρώτη φορά το παράπτωμα τιμωρείται με φάουλ ενώ την δεύτερη ο παίκτης αποβάλλεται μέχρι να σημειωθεί το επόμενο καλάθι. Σε περίπτωση που υπάρχει εσκεμμένο βίαιο χτύπημα, τότε ο παραβάτης αποβάλλεται για όλο το υπόλοιπο παιχνίδι και απαγορεύεται να αντικατασταθεί.

6. Φάουλ θεωρείται το χτύπημα της μπάλας με τη γροθιά, οι παραβιάσεις των κανονισμών 3 και 4 και ό,τι περιγράφεται στον κανονισμό 5.

7. Αν μια ομάδα υποπέσει σε τρία συνεχόμενα φάουλ (χωρίς στο μεταξύ να σημειωθεί κανένα από τους αντίπαλους), τότε δίνεται ένας πόντος στην αντίπαλη ομάδα.

8. Οι πόντοι επιτυγχάνονται όταν η μπάλα πεταχτεί η χτυπηθεί από τον αγωνιστικό χώρο προς το καλάθι και μείνει μέσα σε αυτό. Στην περίπτωση που η μπάλα σκαλώσει στο στεφάνι του καλαθιού και ένας αμυντικός κουνήσει το καλάθι, τότε δίνεται ένας πόντος στους επιτιθέμενους.

9. Όταν η μπάλα βγαίνει έξω από τον αγωνιστικό χώρο, η ομάδα που την έχει στην κατοχή της, διαθέτει 5 δευτερόλεπτα για την επαναφορά. Αν αργήσει περισσότερο, τότε η μπάλα δίνεται στους αντιπάλους. Στην επαναφορά, δικαίωμα κατοχής έχει ο πρώτος παίκτης που θα ακουμπήσει τη μπάλα. Αν υπάρχει αμφιβολία, τότε την επαναφορά αναλαμβάνει ο διαιτητής.

10. Ο “Umpire” (κάτι σαν παρατηρητής ή γραμματεία) τιμωρεί τους παίκτες και σημειώνει τα φάουλ, ενώ ενημερώνει και τον “Referee” όταν μια ομάδα συμπληρώσει τρία συνεχόμενα φάουλ. Επίσης έχει την εξουσία να αποβάλλει τους παίκτες σύμφωνα με τον κανονισμό 5.

11. Ο “Referee” (διαιτητής) έχει την ευθύνη της μπάλας και αποφασίζει πότε αυτή παίζεται, πότε είναι μέσα στον αγωνιστικό χώρο και πότε έξω, σε ποιόν ανήκει. Επίσης είναι ο χρονομέτρης του παιχνιδιού. Αποφασίζει πότε είναι έγκυρος ένας πόντος, σημειώνει το σκορ και ασχολείται με οτιδήποτε άλλο αφορά τα διαιτητικά καθήκοντα.

12. Η διάρκεια του παιχνιδιού είναι 30 λεπτά, αποτελούμενη από δυο ημίχρονα των 15 λεπτών και 5 λεπτά ξεκούρασης ανάμεσα σε αυτά.

13. Η ομάδα που θα πετύχει περισσότερους πόντους είναι η νικήτρια.

Οι 13 αυθεντικοί κανονισμοί του μπάσκετ

Το αυθεντικό χειρόγραφο με τους 13 κανονισμούς βρισκόταν μέχρι πριν λίγα χρόνια στην ιδιοκτησία του εγγονού του Τζέιμς Νέισμιθ, Ίαν Νέισμιθ. Όταν ο Ίαν εξέφρασε την πρόθεσή του να το πουλήσει, το Naismith Memorial Basketball Hall of Fame ήταν το πρώτο που εκδήλωσε ενδιαφέρον να το αποκτήσει, χωρίς όμως να υπάρξει συμφωνία ανάμεσα στις δυο πλευρές. Τελικά, τον Δεκέμβριο του 2010, το χειρόγραφο πουλήθηκε από το Naismith International Basketball Foundation σε δημοπρασία στον οίκο Sotheby’s της Νέας Υόρκης, αντί του ποσού των 4.3 εκατομμυρίων δολαρίων (παγκόσμιο ρεκόρ για αθλητικό αναμνηστικό)! Αγοραστές ήταν το ζεύγος Ντέιβιντ και Σούζαν Μπουθ (πάμπλουτοι επιχειρηματίες από το Κάνσας των ΗΠΑ), που απέκτησαν το “Ευαγγέλιο” του μπάσκετ, μόνο και μόνο για να το δωρίσουν στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας, όπου εκτίθεται από το 2012.

Το 2006 γυρίστηκε στις ΗΠΑ ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο “Basketball Man” και θέμα την δημιουργία του μπάσκετ από τον Τζέιμς Νέισμιθ και την εξέλιξή του μέχρι τις μέρες μας. Μέσα σε αυτό παρελαύνουν μεγάλες δόξες του αθλήματος, από τους παλαιότερους (Όσκαρ Ρόμπερτσον, Ρικ Μπάρι, Μπομπ Κιούζι, Ρεντ Άουερμπακ) μέχρι και τους νεότερους, συμπεριλαμβανομένου βέβαια του φαινόμενου Μάικλ Τζόρνταν. Αφηγείται ο εγγονός Ίαν Νέισμιθ κουβαλώντας συνεχώς μαζί του έναν χρυσό χαρτοφύλακα που περιείχε το αυθεντικό χειρόγραφο των 13 κανονισμών του παππού του, Τζέιμς.